GELECEK NESİLLERİN DE TOPLAMASINA İZİN VER!
Mantar toplama, ormanda vakit geçirmenin harika ve çevre dostu bir yolu. Son dönemlerde ülkemizde de bu alana ilgi arttığı için konunun uzmanları eşliğinde mantar toplama etkinlikleri çokça düzenleniyor. Özellikle de yağışların yoğun olduğu ve havaların ılık seyrettiği bahar dönemlerinde.
Çoğu kişi için yürüyüş ve yürüyüşle birlikte yapılan gündelik bir aktivite mantar toplamak. Bazıları içinse, ormanda hazine avına benzeyen takıntılı bir hobi. Ve bir kısım için de para kazanmalarını sağlayan kazançlı bir iş. Önemli soru şu: mantar toplarken bizden sonra toplayanların hatta gelecek nesillerin de toplayabilmesi için neler yapabiliriz? Sürdürülebilir mantar toplayıcılığı her tür toplayıcı için gerekli; yok edilen mantar habitatlarının kimseye faydası yok!
Mantar toplama uygulamaları, mantarların geliştiği ekosistemleri korurken gelecek nesillerin de bu mantarlardan yararlanmasını sağlayacak şekilde yürütülmeli. Sürdürülebilir mantar toplamaya yönelik bazı temel teknikleri ve önerileri burada toparladık.
Toprağı rahatsız etme!
Mantarlar yeraltı miselyum ağlarının meyve veren organları. Mantarların dünyasına ilk defa adım atanlar için açıklayalım: Miselyum, genellikle yeraltında bulunan ya da birtakım başka maddelerin içinde olan mantarın bölümü. İp ya da kök gibi gözüken liflerin toplanmış biçimiyle oluşur. Miselyum yer altının nöral ağı gibi. Trilyonlarca uzantıları vardır. Bitkilerin birbirleriyle besin paylaşmasına olanak sağlar. Bu sebeple mantarı olduğu yerden alırken, miselyumu ve çevresindeki toprağı en az rahatsız edecek şekilde hareket etmeye çalışın. Bu, mantarların sürekli büyümesini ve yayılmasını sağlamaya yardımcı olur.
Tırmık kullanma!
Mantar avcılarının, özellikle de matsutake cinsini toplayanların kullandığı yaygın bir taktik, mantarları bulmak için orman zeminini tırmıklamak. Özellikle iğne şekilli yaprakların oldukça yoğun olduğu kozalaklı ormanlarda yetişen mantarları ararken başvurdukları bir yöntem. Matsutake mantarları çam ağaçlarına yakın bulunduklarından çam mantarları olarak da biliniyor. Matsutake mantarı, Türkiye’de sedir ağaçlarının altında yetişiyor ve çoğunlukla Japonya’ya ihraç ediliyor. Etrafta dolaşıp dökülmüş yaprakların arasında mantarları bulmaya çalışmaktan daha kolay ve hızlı olduğu için tırmıklamayı tercih etseler de aslında sürdürülebilir mantar toplama ile bağdaşmayan bir hareket.
Tırmıklama, toprak yüzeyinin altındaki mantar miselyumunu doğrudan rahatsız eder ve zarar verir. Bunun yerine her bir mantarı aramaya zaman ayır. Duyularını kullan ve çevreye en az zarar vermenin gururunu yaşa. Orman zeminini tırmıkladığında gelecekteki büyümeye ciddi şekilde zarar vermiş olursun. Ticari bir mantar avcısıysan, bu doğrudan kârına zarar vermek anlamına gelir çünkü gelecekte hasadın o kadar bol olmayacaktır.
SADECE İHTİYACIN OLANI AL
Bir porçini türüne rastlamak, piyango çıkması gibi… Bunları kar amacıyla satmayı düşünmüyorsan bile, kendini durdurman zor olabilir. Ancak aşırı toplama, dünya çapındaki ormanlarımızda tam olarak yaşanan bir durum. Aşırı toplama habitat tahribatıyla birlikte mantar popülasyonlarını ve gelecekteki büyüme potansiyelini azaltıyor. Her bireyin eylemleri önemli. Tabii ki tek başına Chanterelle ormanlarını yok etmeyeceksin. Ama eğer herkes yiyecek ararken aşırıya kaçarsa, Chanterelle’in aşırı toplanması ve tükenme tehdidi altında kalması mümkün. İhtiyacın kadar olanını al. Başkalarının toplaması ve mantarın kendi döngüsünü tamamlaması için diğerlerine dokunma.
Doğa mantarları yüksek pazar değerine sahip olmaları nedeniyle bilinçsizce ve aşırı toplatılarak dış ülkelere satılıyor. Bilinçsiz toplamalar nedeniyle bazı mantar türleri tehdit altında, hatta yakın bir gelecekte tükenme tehlikesiyle karşı karşıya. Özellikle kuzu göbeği olarak bilinen ve ihracatı yapılan Morchella türleri bir çok yöremizde artık bulunmuyor. Bazı yörelerimizde ise zor bulunur hale geldi. Bu durum toplama yapan kişiler tarafından da bilinmesine rağmen, maddi getirisi nedeniyle toplama işlemi, doğayı sömürecek şekilde sürdürülüyor.
Genç Değil Yaşlı Mantarları Topla
Mantarlar, bitki olmadıklarından dolayı tohum ile üremezler. Mantarlar, spor ile üreyen canlılardır ve üreme dönemine geldiklerinde havaya saatte milyonlarca spor bırakırlar. Bu sporlar doğada uygun ortam bulduklarında çimlenerek yeni mantar oluşturabilirler. Bir mantar genellikle ömrünün sonuna kadar spor üretmez. Olgunluğa ulaşır, sporları serbest bırakır ve sonra ölür. Rüzgâr daha sonra sporları ormanın çevresine yayarak uzaklara taşır. Birkaç tanesi misafirperver bir ortama inerse, yeni mantar alanları oluşacaktır. Çok genç toplanan bir mantarın sporlarını yayma ve üreme şansı olmayacaktır.
Mantarları çok küçükken ve topraklı bir şekilde sökmek, özellikle kuzu göbeği türleri için son derece tehlikeli. Mantarların büyümesine fırsat verilmediğinde, kuzu göbeği gibi mantar türlerinin çoğalabilmesi toprakta kök bölgesindeki misellerle mümkün oluyor. Kökler topraklı bir şekilde alındığında, bu yolla çoğalma imkanı da ortadan kalkmış olacak. Bu tür bilinçsiz toplamalarla, doğa mantarları giderek azalıyor ve neredeyse yok olma sınırına geliyor. Mevcut eylemler gelecekteki hasatları etkiler. Sürdürülebilir mantar toplama, günlük eylemlerimizle başlar.
Mantarlar Elma Ağacı Değil
Mantarla ilgilenenlerin dünyasında, mantar toplamayı ağaçtan elma toplamaya benzeten yaygın bir söyleyiş var. Ağaçtan elma koparmak ağaca zarar vermez. Benzer şekilde, yeraltındaki miselyuma zarar vermeden mantar toplandığında yine mantar vermeye devam edecektir. Bu benzetmeye göre, her mantar toplanabilir ve bir sorun olmayacaktır. Teknik olarak bu doğru olsa da göz ardı ettiğimiz çok önemli bir nokta eksik. Bir elma ağacı sonunda yaşlanacak, ölecek ve meyve vermeyi bırakacaktır. Aynı şekilde miselyum ağının besinleri de sonunda tükenecek ve mantar üretimi duracaktır. Ama eğer her bir elmayı toplarsak ve bir veya 10 veya 100 tanesinin yere düşmesine, çürümesine ve tohumlarının yayılmasına izin vermezsek, artık elma ağacı kalmayacaktır. Hepsi toplandığı için orman zeminine hiçbir tohum düşmediği için gelecek nesil elma ağaçları da yok olacak. Aynı şey miselyum ve mantarlar için de geçerli. Her mantarı topladığımızda onların doğal şekilde ölmesine izin vermiyoruz. Yeni mantarlar oluşturmak için sporların yani tohumlarının yayılmasını içeren tüm doğal yaşam döngülerini geçirmesi için mantarların bir kısmına dokunmamalıyız.
En iyi uygulama, bazılarını toplamak, bazılarını bırakmak ve mantarların doğa ananın amaçladığı şeyi yapmasına izin vermektir, böylece sporlar dağılabilir ve gelecek için mükemmel mantar alanları oluşturabilir. Bu, sürdürülebilir mantar toplamanın en önemli anahtarı. Doğal döngüleri kesintiye uğratmayı bırakmalıyız. Her döngünün bir nedeni var, milyonlarca yıldır çalışıyorlar.
Sürdürülebilir Mantar Toplamanın Etik Kuralları
Mantarın eşsiz lezzetinin peşinde keşfedilecek öyle çok rota var ki… Bahar için farklı bir aktivite arıyorsan temiz havanın tadını çıkaracağın eğlenceli bir mantar avı tavsiye ediyoruz. Mantar toplamak ormanlarımızı keşfetmenin ve tadını çıkarmanın harika bir yolu. Eğlenceli, eğitici, iyi bir egzersiz. Aynı zamanda heyecan verici ve lezzetli keşiflere yol açabilir. Sorumluluk yerine getirildiğinde yerel ekosistemleri olumsuz etkilemez. Tam tersine, doğal alanları koruma ihtiyacını iyice anlamamıza yardımcı olur ve ormanların kereste dışındaki değerlerini de ortaya çıkarır. Mantarın büyülü dünyasını keşfederken uyman gereken kuralları senin için burada özetledik:
-Ormanda gördüğün mantarların sadece yarısını ya da ihtiyacın kadarını topla. Yaşam döngülerini tamamlamak ve sporlarını geniş bir alana yaymalarına fırsat vermek için en az yarısını ağaçta veya orman zemininde bırak.
-Yalnızca yaşlı olanları almaya çalış, bunlar zaten sporlarını salmış durumda.
-Ormanda toprağı rahatsız etmeden hafifçe yürü. Yamaçların çiğnenmesi ve orman zeminlerinin tırmıklanması, hassas ekosistemleri bozar, genç mantar büyümesini ve bunların simbiyotik bitkilerini öldürür ve büyük olasılıkla gelecekteki büyümeyi engeller.
kaynaklar:
-Dr. Şeref AKSU & Uzm. E. Emel AK, Tarım ve Orman Müdürlüğü Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Çiftçi Broşürü No:129 https://arastirma.tarimorman.gov.tr/etae/Belgeler/EgitimBrosur/129-ciftcibro.pdf
-Birtt A. BUNYARD, Fungi Magazine Vol:5 No:1 2012 İlkbahar sayısı, https://fungimag.com/spring-2012-articles/LR_Agaricidal.pdf
-Davis Hamilton, BBC Wildlife Magazine https://www.discoverwildlife.com/how-to/expert-guide-to-foraging
-Minnesota Mycological Society, 14 Haziran, 2023, https://minnesotamycologicalsociety.org/sustainable-mushroom-foraging-practices-preserving-natures-delicate-balance/
